Савет ААН па правах чалавека 15 сакавіка 2024 года апублікаваў даклад пра становішча ў галіне правоў чалавека ў Беларусі напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў 2020 года і пасля іх. У папярэдняй неадрэдагаванай версіі гаворыцца пра наяўнасць падставаў расцэньваць пераслед у Беларусі як злачынства супраць чалавечнасці. Яго кароткі пераказ прыводзіць выданне Reform.by.
У дакладзе разглядаюцца меркаваныя парушэнні правоў чалавека, інфармацыю пра якія УВКПЧ збірала, абагульняла, захоўвала і аналізавала. Таксама ў ім зробленыя высновы ў адпаведнасці з дастасавальнай міжнародна-прававой базай і прапанаваныя рэкамендацыі ўраду і міжнароднай супольнасці.
У ім гаворыцца пра закрыццё НКА, змены заканадаўства, палітвязняў і ўмовы іх зняволення, у тым ліку ў рэжыме інкамунікада, рэпрэсіі супраць СМІ, пазбаўленне ліцэнзій адвакатаў, пашырэнне «экстрэмісцкіх» спісаў, ператрусы, самавольныя арышты, катаванні, смерці падчас пратэстаў і ў зняволенні, вымушаную эміграцыю.
«Органы правапарадку, пачынаючы з 2020 года і працягваючы ў 2023 годзе, выкарыстоўвалі неапраўданую і несувымерную сілу па ўсёй Беларусі. Гэтая практыка ажыццяўлялася беспакарана, з ухвалой і пры падтрымцы найвышэйшага кіраўніцтва, і прывяла да сур’ёзных траўмаў у дзясятках выпадкаў і нават самавольнага пазбаўлення жыцця. Беларускія ўлады не правялі расследавання ні таго, ні таго і не выплацілі кампенсацыю», — заяўляюць аўтары.
Паводле ацэнкі УВКПЧ, з 1 траўня 2020 года больш за 5500 чалавек, уключаючы не менш чым 55 дзяцей, былі асуджаныя ў крымінальным парадку па палітычна матываваных абвінавачаннях. З 657 апытаных з 2020 года 29% заявілі пра катаванні і 61% — пра жорсткае абыходжанне. Некаторыя ахвяры атрымалі доўгатэрміновыя траўмы і нават траўмы, што змянілі іх жыццё. Яны ўключалі ў сябе анеўрызму, страту слыху, абмежаванне рухомасці ў плечавых, тазасцегнавых і каленных суставах, пераломы костак рук, ног, носа і пазваночніка, а таксама пашкоджанне нерваў. Наступствы для здароўя — такія як высокі ціск, хранічныя захворванні нырак, дэпрэсія, посттраўматычны стрэсавы разлад (ПТСР), панічныя атакі і праблемы са сном. Большасць ахвяр — мужчыны, у тым ліку адзін чалавек з інваліднасцю.
УВКПЧ выявіла, што арыштаваныя падвяргаліся моцнаму ціску і гвалту, у многіх выпадках раўназначнаму катаванням, падчас першапачатковага допыту і пошуку «доказаў» у 38 выпадках у 2022 годзе і ў 9 выпадках у 2023 годзе. Гвалт адбываўся пасля арышту ў міліцэйскіх машынах і/або падчас допытаў у кабінетах ГУБАЗіК у Мінску і міліцэйскіх участках ва ўсіх абласцях Беларусі.
«У некалькіх выпадках затрыманых прымушалі знаходзіцца ў балючых нязручных позах цягам доўгага часу, а як мінімум у 2 выпадках супрацоўнікі ГУБАЗіК ледзь не задушылі затрыманых, накладаючы ім на твар маску ці пакет. Фізічны гвалт суправаджаўся пагрозамі, прымусам і запалохваннем, у тым ліку пагрозамі смерці, гендарна абумоўленага гвалту, у тым ліку сэксуальнага гвалту, нанясення шкоды членам сям'і ці/і адабрання дзяцей. Допыты доўжыліся гадзінамі і праводзіліся без адваката. УВКПЧ задакументавала, што большасць заяўленых катаванняў адбывалася ў цэнтральным апараце ГУБАЗіК у Мінску», — гаворыцца ў дакуменце.
Ва УВКПЧ заяўляюць пра падставы меркаваць, што беларускія сілавікі здзяйснялі згвалтаванні і іншыя формы сэксуальнага і гендарна абумоўленага гвалту, уключаючы сэксуалізаваныя катаванні і прымус да агалення.
Прыводзіцца выпадак, калі ў мінскім СІЗА № 1 жанчыне адмовілі ў акушэрскай дапамозе, нягледзячы на неаднаразовыя просьбы і відавочнае развіццё яе цяжарнасці.
«Следчыя КДБ спасылаліся на цяжарнасць, каб ціснуць на жанчыну, і адправілі яе з пагрозамі смерці ў ізалятар без вентыляцыі. Яна паведаміла, што страціла прытомнасць, і ёй далі лекі, пасля чаго адвялі назад у яе звычайную камеру. У тую ж ноч, на шостым месяцы цяжарнасці і без якой-кольвек медыцынскай дапамогі, яна нарадзіла мёртвага хлопчыка ў сваёй камеры. Ёй адмовілі ў афіцыйным пацверджанні цяжарнасці ці мёртванараджэнні і пагражалі, каб яна маўчала», — гаворыцца ў дакладзе.
«Ва УВКПЧ ёсць абгрунтаваныя падставы меркаваць, што было здзейсненае злачынства супраць чалавечнасці ў форме пераследу разам з іншымі спадарожнымі дзеяннямі, якія могуць быць акрэсленыя як вынік апісаных парушэнняў правоў чалавека», — рэзюмуюць аўтары.